ماهنامه تخصصی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 13، شماره 2، اردیبهشت 99 ، شماره پی در پی 48

مقایسۀ تطبیقی عشاق‌نامۀ عبید زاکانی و روح العاشقین شاه شجاع کرمانی از منظر ساختار ده‎نامه سرایی

صفحه (213 - 232)
پروانه گندمکاری ، محمد رضا قاری(نویسنده مسئول)
تاریخ دریافت مقاله : زمستان 97
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : زمستان 97

چکیده

ده‎نامه، گونه ای از ادبیات غنایی است که بیشتر در قرن هشتم سروده شده و در حالات عاشق و معشوق میباشد، بدین شکل که بیشتر آنها حاوی ده نسخه نامه به ترتیب یک در میان ، از زبان عاشق و معشوق به یکدیگر است.ده نامه ها از یک طرح و ساختار مشترک پیروی میکنند ، ساختاری نظیر داشتن مقدمه (تحمیدیه، نعت، سبب نظم کتاب)، بدنه اصلی (تبادل نامه های ده گانه بین عاشق و معشوق)، و نهایتاً خاتمه الکتاب (تعداد ابیات، سال سرودن، نام اثر) . قالب اصلی ده نامه ها مثنوی است اما گاه در لابه لای نامه ها هم غزلی، چاشنی مثنوی میشود. هم سوییها و اشتراکات موجود، و همچنین افتراقات و ویژگیهای منحصر بفردی که از لحاظ معنایی و محتوایی بین ده نامه ها وجود دارد، باعث شد برخی پژوهشگران، آثاری را که تنها دارای موضوع نامه نگاری بین عاشق و معشوق هستند را ده نامه بنامند؛برعکس برخی ادبا تنها آثاری را ده نامه دانسته اند که دارای ساختار کامل ده نامه ها باشد. در این پژوهش،ابتدا ضمن معرفی ده نامه و بیان ویژگیهای صوری و محتوایی آنها ، سعی شده تا تعریف دقیقی از آن ارائه شود و با توجه به این ویژگیها، منظومۀ عشاق نامۀ عبید زاکانی با یکی از ده نامه های مهم قرن هشتم(دورۀ رواج ده نامه سرایی) مقایسه و بررسی شده است تا بدان طریق میزان تشابه عشاق نامه با روح العاشقین بعنوان یکی از ده نامه های قرن هشتم و امکان نامیدن این اثر به عنوان «ده‎نامه» اثبات شود.

کلمات کلیدی
ده‌نامه , عشاق‌نامه , روح العاشقین , عاشق و معشوق

• تاریخ ‌ادبیات‌ در ایران، (1372) صفا، ذبیح‌‌الله، جلد سوم، بخش اول و‌ دوم، چاپ نهم، انتشارات فردوس
• خسرو و شیرین، (1379) نظامی گنجوی، الیاس بن یوسف، به تصحیح حسن وحید دستگردی،‌چاپ دوم، تهران، انتشارات سوره مهر.
• ده‌نامه‌روح‌العاشقین چشم‌اندازی به وقایع عصرحافظ، (1388) باقری، مهری، چاپ اول، تهران، نشر قطره،
• ده‌نامه‌گویی در ادب فارسی»، (1354) عیوضی، رشید،«نشریه دانشکده ادبیات علوم انسانی تبریز، شماره 116، زمستان 1354.
• کلیات عبید زاکانی ، (1382) عبید زاکانی، عبیدالله، به کوشش پرویز اتابکی، چاپ دوم، تهران، انتشارات زوار،
• مقاله:
• بررسی و تحلیل نامه نگاریهای عاشقانه در دو منظومه "خسرو و شیرین و لیلی و مجنون" نظامی و مقلدانش(1397)،مارال غلامی کوتنانی و ناصر علیزاده،سبک شناسی نظم و نثر فارسی(بهار ادب)،شماره پیاپی 39،صص225-244
• «سبک شناسی ده نامهویس و رامین فخرالدین اسعد گرگانی»(1390) تاج بخش، اسماعیل و هیوا حسن پور. فصلنامه تخصصی سبک شناسی نظم ونثر فارسی (بهار ادب). ش2. صص200-183. 1390